İşlemci Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Seçilir?

Kasasının yan kapağı şeffaf, RGB LED aydınlatmalı, şık bir bilgisayara bakıldığında içeride pek çok bileşen görülüyor. Anakart, anakarta takılı durumdaki RAM modülleri, tüm heybetiyle âdeta “Ben buradayım!” diye haykıran ekran kartı ve diğer bileşenler, kolayca seçilebiliyor. Ancak gözlerden uzak olsa da tüm bu bileşenlerin işleyişinden sorumlu olan bir başka donanım bileşeni daha bulunuyor: İşlemci, namıdiğer CPU (Central Processing Unit-Merkezî İşlem Birimi). 1970’li yıllardan bu yana bilgisayar kullanıcılarının öyle ya da böyle hayatında olan fakat son yıllarda, özellikle kendi bilgisayarını kendi toplayan teknoloji meraklıları tarafından bilinen işlemci, bir bilgisayarın genel performansını belirleyen en temel bileşen olarak dikkat çekiyor. Bu nedenle işlemcileri biraz daha yakından tanımak gerekiyor.

İşlemci Nedir?

Teknoloji otoritelerinin, bir mühendislik harikası olarak değerlendirdikleri ve bilgisayarın beyni şeklinde tanımladıkları işlemci; bilgisayardaki verileri işliyor, yazılımlardan ya da kullanıcılardan gelen komutları tanımlayarak bu komutların gereği doğrultusunda çıktılar alınabilmesini sağlıyor. Üzerinde mikroskobik boyutlarda çok sayıda transistör bulunduran işlemciler, 1 ve 0’lardan oluşan makine kodlarına karşılık gelen “akım açık” ve “akım kapalı” şeklinde elektrik sinyalleri üretiyor. Komutları sistem belleğinden (RAM) alan işlemcilerin; saat hızı, çekirdek sayısı, iş parçacığı gibi birbirlerinden ayrılmasını sağlayan ve genellikle performanslarına dair bir gösterge kabul edilen teknik özellikleri bulunuyor.

İşlemci Nesli Nedir?

Dünyanın önde gelen işlemci üreticileri, PC ve sunucular için hazırladıkları işlemcilerin mimarilerini geliştirerek belirli periyotlarda eski nesil işlemcileri emekliye ayırıp yeni modelleri, kullanıcılarla ve profesyonellerle buluşturuyor. Nesil kavramı da burada devreye giriyor. Aynı ürün ailesinin devamı niteliğindeki işlemci serileri, nesil kavramıyla tanımlanıyor. Örneğin Intel Core i7-970, ilk nesil Core i7 ailesinin bir ferdiyken Intel Core i7-7700K, aynı ailenin 7. neslinin bir üyesi oluyor. Intel Core-iX ailesindeki işlemcilerin hangi nesilden olduğunu anlamak için işlemci adındaki “iX“sonrasında gelen ilk rakam veya sayıya bakmak gerekiyor. 2021 yılı itibarıyla Intel’in masaüstü platformuna 11. nesil Core i7-11700K’yı çıkarması bekleniyor ve işlemci kodundaki 11, belirtildiği üzere yine işlemci neslini temsil ediyor.

İşlemci Ne İşe Yarar?

Bilgisayardaki donanım bileşenleri ve çevre birimlerinin, birbiriyle uyumlu çalışmasını sağlayan ve genel veri akışını kontrol eden işlemciler, bilgisayardaki temel veri hesaplamalarından sorumlu oluyor. Örneğin; sıkıştırılmış bir dosyayı açarken, bir video dosyasını başka bir video formatına dönüştürürken, oyunlardaki sahnelerin kalabalıklığını/trafik yoğunluğunu ve daha sayısız hesaplamayı, işlemci sırtlanıyor. Gelişen teknoloji sayesinde ekran kartlarındaki grafik işlem birimleri (GPU) işlemciye belirli oranda destek olabilse de yalnızca işlemci sorumluluğunda olan pek çok görev bulunuyor.

İşlemci Sıcaklığı Kaç Olmalı?

2000’lerin başlarında çok yüksek sıcaklıklarda çalıştığı için bozulan işlemcilerle karşılaşıldığı için aradan uzun zaman geçmesine rağmen işlemci sıcaklıkları, kullanıcıları yer yer endişeye sevk edebiliyor. Ancak zaman içerisinde işlemcilere entegre edilen koruma mekanizmaları, işlemci üreticileri tarafından belirlenen güvenli ısı değerlerinin üstüne çıktığında işlemcilerin, kendilerini korumaya alabilmelerini sağlıyor ki bu koruma mekanizmalarının başında, throttling/hız düşürme sistemi geliyor. Ne var ki işlemcilerini hem en yüksek performansıyla hem de güvenle kullanmak isteyen teknoloji meraklıları, ideal işlemci sıcaklığının kaç santigrat derece olacağını merak edebiliyor. Kullanılan işlemcinin; hangi marka tarafından üretildiği, çekirdek sayısı, çalışma frekansı, maksimum çalışma sıcaklığı gibi değişkenler, işlemci sıcaklığının normal düzeylerini belirleyebiliyor. Örneğin, maksimum 70 santigrat derece çalışma sıcaklığına sahip, 3,00 GHz frekansında çalışan dört çekirdekli bir işlemcinin yük altında 40-50 santigrat derecede çalışması uygun karşılanabiliyor. Fakat yeni nesil Intel işlemciler, çok çekirdek içerdiği ve muazzam saat hızlarına çıkabildiği için yük altında 40-50 santigrat dereceleri görmek, her zaman mümkün olmayabiliyor. Genellikle maksimum çalışma sıcaklığı 100 santigrat derece olarak belirlenen güçlü işlemcilerin, yük altındayken 70-80 santigrat derecelere kadar çıkması normal karşılanıyor. 90 santigrat derece ve üstü değerlerde işlemci kendi hızını yavaşlatarak daha serin çalışma yönünde adım atabiliyor.

İşlemci Karşılaştırma

Teknoloji ve oyun meraklıları, bilgisayarlarında bulunan işlemcilerin performansını öğrenmek adına çeşitli test yazılımlarından yararlanabiliyor. Cinebench, 3DMark gibi uygulamalar, işlemcilere dair detaylı testler gerçekleştirerek işlemcilerin, diğer modellerle karşılaştırılabilmesine imkân tanıyor. Bu sayede teknoloji meraklıları, kullandıkları işlemcinin teknik yönden gücünü mukayeseli olarak görüntüleyebiliyor.