AI Ethics (Yapay Zekâ Etiği) Nedir?

Yapay zekâ, günümüzde hayatımızın her alanında devrim yaratmaya devam ediyor ama yapay zekânın getirdiği bu büyük güçle birlikte önemli etik sorular da ortaya çıkıyor. Bugün geldiğimiz noktada yapay zekâ, tıbbi teşhislerden iş başvurusu değerlendirmelerine kadar birçok alanda insan kararlarını etkiliyor ve bu süreçlerde ön yargı, şeffaflık ve adalet gibi konularda ciddi endişeler doğuruyor. Yapay zekâ mekanizmalarının daha fazla yaygınlaşmasıyla birlikte etik ihlallerin önüne geçmek için bu teknolojilerin nasıl geliştirildiği, kullanıldığı ve denetlendiği kritik bir önem kazanıyor. Peki, yapay zekâyla etik arasındaki ilişkiyi nasıl dengeleyebiliriz? Dilerseniz gelin, konunun detaylarına hep birlikte bakalım ve aklımızdaki soru işaretlerini bir bir giderelim.

İlginç Örnekler, Yapay Zekâ Etiğinin Gerekliliğine Temel Oluşturuyor

Yapay Zekâ Etiği (AI Ethics), hızla gelişen yapay zekâ teknolojilerinin insan yaşamı, toplumsal yapılar ve küresel düzen üzerindeki etkilerini inceleyen disiplinler arası bir alan olarak tanımlanıyor. Bu alan yapay zekânın geliştirilmesi ve uygulanması sırasında ahlaki ve etik sorumlulukların gözetilmesini hedefliyor. Zira yapay zekânın etik sorunları epey karmaşık ve teknolojik, felsefi, sosyal ve yasal boyutları içeriyor. Temel etik sorunları sıralamadan evvel, bu sürecin “start”ını veren bazı tatsız olayları anımsayalım.

Amazon’un İşe Alım Sürecinde Erkeklere Yüksek Puan Vermesi (2014): Yapay zekâ etiği üzerine en etkileyici örneklerden biri, Amazon’un işe alım süreçlerinde kullandığı yapay zekâ sisteminde yaşanan ön yargı sorunu olabilir. Amazon, 2014 yılında iş başvurularını daha hızlı değerlendirebilmek için bir yapay zekâ sistemi geliştirdi fakat birkaç yıl sonra bu sistemin erkek adaylara daha yüksek puanlar verdiği, kadın adayları ise sistematik olarak dezavantajlı duruma düşürdüğü fark edildi. Sorunun kaynağı, sistemin eğitildiği verilerde yatıyordu: Geçmiş işe alım verileri, erkeklerin tercih edildiği bir iş gücü geçmişine dayanıyordu ve yapay zekâ, bu eğilimi “başarı göstergesi” olarak algılamıştı. Bu durum yapay zekânın, yeterince dikkat edilmediğinde, mevcut toplumsal ön yargıları nasıl pekiştirebileceğini açıkça ortaya koydu.

Google Photos’un Irkçı Etiketleme Skandalı (2015): Google’ın fotoğraf etiketleme algoritması, siyah insanları yanlış bir şekilde goril olarak etiketledi. Bu olay, yapay zekâ sistemlerinin eğitim verilerindeki çeşitliliğin ve doğru sınıflandırmanın ne kadar önemli olduğunu ortaya koydu. Algoritmalar, yeterince geniş ve dengeli veri setleriyle eğitilmediğinde ciddi yanlışlıklar ve etik sorunlar ortaya çıkabiliyor.

Apple Card’ın Cinsiyet Ayrımcılığı (2019): Apple’ın kredi kartı hizmeti olan Apple Card, kadınlara, erkeklerden daha düşük kredi limitleri verdiği gerekçesiyle eleştirildi. Bu olay, finansal teknolojilerde kullanılan yapay zekâ sistemlerinin nasıl cinsiyetçi kararlar verebileceğini ve toplumsal cinsiyet eşitliğini olumsuz etkileyebileceğini gözler önüne serdi. Sorun, algoritmanın geçmiş kredi verileriyle eğitilmesinden kaynaklanıyordu ve bu verilerde, kadınların finansal davranışlarına dair ön yargılar bulunuyordu.

Örnekleri çeşitlendirmemiz mümkün ama şimdi rotayı, yapay zekâ tarafındaki temel etik sorunlara doğru kıralım.

Yapay Zekâ Etik Sorunlarını Öğrenmek Önemli

Aralarında, az önce ilettiğimiz örneklerdeki durumlardan bazılarını da kapsayan yapay zekâ sistemlerinin etik sorunları, birçok farklı alanda öne çıkıyor ve genellikle aşağıdaki başlıklar altında inceleniyor:

• Veri Gizliliği ve Güvenliği: Yapay zekâ sistemleri, büyük miktarda veriyle çalışıyor ve bu verilerin işlenmesi sırasında gizlilik ve güvenlik riskleri meydana geliyor. Örneğin, kişisel sağlık bilgilerini işleyen bir yapay zekâ sistemi, güvenlik ihlallerine karşı savunmasız hâle geldiğinde kişilerin gizliliği ihlal edilebiliyor. Bu nedenle sağlam veri yönetimi protokollerinin uygulanması ve sistemlerin sürekli denetlenmesi gerekiyor.
• Adalet ve Tarafsızlık: Eğitim verilerindeki ön yargılar nedeniyle adaletsiz sonuçlar üretebilen yapay zekâ sistemleri özellikle iş başvurularında ya da kredi değerlendirmelerinde; cinsiyet, ırk veya yaş gibi faktörlere dayalı ayrımcılığa yol açabiliyor. Bu tür etik sorunların önüne geçmek için algoritmaların şeffaf ve tarafsız olmasının sağlanması, kullanılan verilerin ve sistem çıktılarının düzenli olarak analiz edilmesi gerekiyor.
• İş Gücü Üzerindeki Etkiler: Yapay zekânın iş gücü üzerindeki etkileri de giderek daha fazla tartışılıyor. Bazı alanlarda insan iş gücünün yerine geçme potansiyeline sahip olduğundan iş kaybı ve ekonomik eşitsizlik riskleri ortaya çıkıyor. Fakat insan yeteneklerini destekleyen ve tamamlayıcı nitelikte yapay zekâ uygulamaları geliştirilmeye çalışılıyor. Böylesi sistemler, iş gücünü destekleyip bireylere yeni beceriler kazandırmayı hedefliyor.
• Açıklanabilirlik: Yapay zekâ sistemlerinin karmaşık yapıları, karar alma süreçlerinin çoğu zaman şeffaf olmamasına zemin hazırlıyor. “Kara Kutu” olarak isimlendirilen bu yapı, sistemin neden belirli bir karara ulaştığının anlaşılmasını zorlaştırıyor. Açıklanabilir yapay zekâ (Explainable AI) kavramı, bu sorunu çözmeye çalışıyor ve sistemlerin kararlarını anlaşılır hâle getirmeyi amaçlıyor. Özellikle hukuk ve sağlık gibi hassas alanlarda bu açıklanabilirlik, hayati önem arz ediyor.

Yapay zekâ etiği, küresel ölçekte de ele alınıyor. UNESCO, 2021 yılında kabul ettiği “Yapay Zekâ Etiği Tavsiyesi” ile, yapay zekânın etik kullanımını desteklemek amacıyla uluslararası standartlar oluşturdu. Bu standartlar, ülkelerin yapay zekâ uygulamalarını sorumlu bir şekilde geliştirmelerini teşvik ediyor ve UNESCO’nun önerdiği araçlar arasında, Etik Etki Değerlendirmeleri ve Hazırlık Değerlendirmeleri yer alıyor. Bunun yanında Avrupa Birliği’nin geliştirdiği yapay zekâ düzenlemeleri ve OECD’nin etik kılavuzları da dünya çapında etik yapay zekâ uygulamaları için önemli referans noktaları teşkil ediyor. Bu tür uluslararası girişimler, yapay zekânın topluma zarar vermemesi ve herkesin yararına kullanılabilmesi için küresel iş birliği ve standardizasyonu teşvik ediyor.

Teknoloji dünyasını yakından takip ediyorsanız ve yapay zekâ teknolojilerini yerelde de mükemmel şekilde çalıştırabilen bir laptop almayı planlıyorsanız, Monster imzalı Tulpar AI Creator serisi bilgisayar modellerinden dilediğinizi hemen satın alabilirsiniz. 

Yapay Zeka Etiği Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Yapay zekânın etik ilkeleri nelerdir?

Yapay zekânın etik ilkeleri; adalet, şeffaflık, gizlilik, güvenlik, açıklanabilirlik ve insan merkezlilik gibi prensipleri kapsar. Bu ilkeler, AI sistemlerinin tarafsız, adil ve sorumlu bir şekilde geliştirilmesi ve kullanılması için rehberlik eder. Ayrıca, insan hakları ve toplumsal değerlere saygıyı da gözetir.

Yapay zeka ve etik kavramları arasındaki bağlantı nedir?

Yapay zekâ ve etik, teknolojik gelişmelerin insan hakları, adalet ve toplum üzerindeki etkilerini dengelemeye çalışır. Etik, AI sistemlerinin insanlara zarar vermemesi ve toplumsal değerlerle uyumlu olması için gereklidir. Bu bağlamda, yapay zekâ teknolojilerinin sorumlu ve adil kullanımını sağlar.

Yapay zeka uygulamalarında büyük veri kaynaklı etik ihlalleri nelerdir?

Büyük veri kaynaklı etik ihlaller, veri gizliliği, ayrımcılık ve adaletsizlik gibi sorunları içerir. Örneğin, hatalı veya önyargılı verilerle eğitilen yapay zekâ sistemleri, cinsiyet, ırk veya yaş gibi kriterlere dayalı ayrımcılık yapabilir. Ayrıca, kişisel verilerin izinsiz kullanımı gizlilik ihlali doğurur.

Yapay zeka etik değerlerimize zarar veriyor mu?

Evet, bazı durumlarda yapay zekâ etik değerlere zarar verebilir. Özellikle şeffaf olmayan algoritmalar, gizlilik ihlalleri ve önyargılı kararlar gibi durumlar toplumsal adaleti tehdit edebilir. Ancak, doğru yönde geliştirildiğinde yapay zekâ, etik değerlere uygun şekilde topluma fayda sağlayabilir.