Sanal ve Artırılmış Gerçeklik: Bir Teknoloji Devrimi

Henüz The Matrix’in (1999) şokunu üzerimizden atamamışken yine sinema salonlarını hınca hınç dolduran 2002 çıkışlı Minority Report filmindeki jest temelli kullanıcı arayüz kontrol sistemlerini gördüğümüzde “Yok canım, o kadar da olmaz artık,” demiştik. Fakat bazen, hayal gücümüzün sınırlarını zorlayan fikirler, çok geçmeden gerçeğe dönüşebiliyor. Sanal gerçeklik (Virtual Reality/VR) ve artırılmış gerçeklik (Augmented Reality/AR) teknolojileri, bunlardan yalnızca ikisi. Geçmişte yalnızca filmlerde gördüğümüz bu büyüleyici teknolojiler, şimdi, günlük yaşamımızın bir parçası hâline gelmeye başladı. Peki, bu iki kavramı daha yakından tanımaya ne dersiniz?

Sanal Gerçeklik: Bir Hayalden Gerçeğe Uzanan Teknoloji

Son yıllarda popülerlik kazansa da geçmişi, 1950’lere kadar uzanan sanal gerçeklik, kullanıcıları tamamen farklı bir ortama taşıyan, onlara, görsel ve işitsel uyarı sağlayan teknolojik bir simülasyon olarak tanımlanıyor. Bu kavram, 1950’lerde Morton Heilig’in “Sensorama” isimli deneyimsel tiyatro kabinini icat etmesiyle somut bir şekilde ortaya çıktı. Kullanıcılara görsel, işitsel, dokunsal ve koku gibi çeşitli duyusal deneyimler sunarak onları tamamen farklı bir dünyaya götürmeyi amaçlayan Sensorama’nın yerini, 1960’larda, bilgisayar bilimci Ivan Sutherland’in hazırladığı “The Ultimate Display” aldı. Yine kullanıcıların, çevrelerini interaktif bir şekilde değiştirebilecekleri bir sistem olan ve modern sanal gerçeklik başlıklarının atası kabul edilen The Ultimate Display, başa takılan bir ekran olan “Sword of Damocles” ile çalışıyordu.

1980’ler ve 1990’lar boyunca sanal gerçeklik teknolojisi, özellikle video oyunları ve eğitim alanlarında kullanılmak üzere geliştirildi. Bu dönemde, Jaron Lanier gibi öncüler bu teknolojinin ticari potansiyelini keşfetmeye başladı ve kavram, geniş kitlelere ulaştı. 2010’lu yıllara gelindiğinde, sanal gerçeklik teknolojisi büyük bir hızla ilerledi ve Oculus Rift, HTC Vive ve Sony PlayStation VR gibi cihazlar sayesinde kullanıcılar, bu alanda hazırlanan dijital içerikleri deneyimleme fırsatı yakaladılar. Bu cihazlar, yüksek çözünürlüklü ekranlar ve ileri düzey takip teknolojilerine sahipti; böylece kullanıcılar, sanal dünyaları daha önce hiç olmadığı kadar gerçekçi bir şekilde deneyimleyebildiler. Bugün geldiğimiz noktada sanal gerçeklik; eğitimden sağlık hizmetlerine, mimariden otomotive kadar pek çok farklı sektörde kullanılıyor ve kullanıcı deneyimini zenginleştirmek, eğitim metodolojilerini dönüştürmek, tedavi süreçlerini iyileştirmek gibi çeşitli amaçlara hizmet ediyor. Artırılmış gerçeklik hakkında konuşmadan önce hem güncel VR cihazları hem de şimdiye kadar geliştirilen en iyi VR oyunlarından bazılarını sizlerle paylaşalım.

Güncel VR Cihazları

• Meta Quest 3: Kullanıcıların PC’ye bağlanmadan da bağımsız bir sanal gerçeklik deneyimi yaşamalarını sağlayan Meta Quest 3, kablosuz bağlantı seçenekleri ve yüksek çözünürlüklü ekranıyla öne çıkıyor.
• PlayStation VR2: Yalnızca PlayStation 5 oyun konsoluyla uyumlu olan VR2, göz takibi ve hareket kontrol teknolojileri sayesinde oyunları daha sürükleyici hâle getiriyor.
• HTC Vive Pro 2: Özellikle PC kullanıcıları için tasarlanan Vive Pro 2, sunduğu yüksek çözünürlük ve geniş görüş alanıyla sanal gerçeklik içeriklerinin keyifle tecrübe edilmesini sağlıyor.
• Valve Index: Oyun tutkunlarının yakından tanıdıkları Valve Index, yüksek kare hızları ve keskin görseller sunmasıyla tanınıyor. VR oyunlarını en detaylı şekilde deneyimlemek isteyenler için ideal çözüm konumunda bulunuyor ki Valve’ın sunduğu Half-Life: Alyx, SteamVR uyumlu VR setleriyle oynanabilmesine karşın en iyi deneyimi şüphesiz Valve Index yaşatıyor.

En İyi VR Oyunları

• Half-Life: Alyx: Valve’ın geliştirdiği ve Half-Life dünyasına farklı bir katman ekleyerek Alyx hakkında daha fazla bilgi edinebilmemizi mümkün kılan yapım, VR oyunları konusunda bir kilometre taşı olarak kabul ediliyor.
• Resident Evil Village: Korkutuculuğuyla serinin rotasını da bir bakıma belirleyen Resident Evil 7 de harika bir VR sürümüne sahipti ancak kontroller ve ara sahnelerdeki ani gelişmeler, listemize Resident Evil 7’yi eklememizi engelledi. Onun yerine, önceki oyunun kusurlarından arındırılmış bir sanal gerçeklik sürümüyle gelen Resident Evil Village’ı buraya ekliyoruz.
• Beat Saber: “Bilim kurgu ve korkudan içim şişti,” diyenler için harika bir ritim oyunu olan Beat Saber’da sanal ışın kılıçlarıyla blokları keserek skorunuzu artırmaya çalışmanız gerekiyor. Meta Quest serisinde ve Valve Index sahiplerinin favori oyunları arasında yer alan yapım, popülerliğini hâlâ koruyor.

Artırılmış Gerçeklik: “Çevremizi” Zenginleştiren Dijital Dünya

Sanal gerçeklik teknolojisine kıyasla son birkaç seneye kadar daha havada kalmış bir teknoloji gibi algılansa da Apple’ın çıkardığı Vision Pro cihazıyla aslında ne kadar önemli ve kullanıcılara ilham veren bir teknoloji olduğu anlaşılan artırılmış gerçeklik, geçmiş bakımından sanal gerçeklikle benzerlikler taşıyor. Bu benzerliklerin başında ise aynı yazı için ikinci defa kendisini anacağımız Ivan Sutherland ve müthiş aygıtı The Sword of Damocles geliyor. Hem sanal gerçeklik hem de artırılmış gerçeklik literatürüne adını yazdıran cihaz, 1960’lı yıllarda bu tür sıra dışı çözümlerin nasıl da başarıyla uygulanabileceğini gösterdi. Ancak 1970’ler, çok daha heyecan verici artırılmış gerçeklik çözümlerini de beraberinde getirdi; Myron Krueger tarafından geliştirilen VideoPlace, kullanıcıların gerçek zamanlı olarak etkileşimde bulunabilecekleri sanal bir ortam yarattı. Bu sistem, AR ve VR kavramlarını insan bilgisayar etkileşimiyle birleştirerek kullanıcıların sanal nesnelerle doğrudan etkileşime girmelerine olanak veren bir dönüm noktasıydı. Savunma sanayiinin dikkatini çeken teknoloji, artırılmış gerçeklik projelerinin hızla çeşitlilik kazanmasını sağladı ve 1980’lerde pilotlar için HUD (Head-Up Display) sistemleri gibi askerî amaçlı uygulamalar geliştirilerek bu teknolojiler, gerçek zamanlı bilgi gösterimi sağlayarak artırılmış gerçekliğin kritik görevlerde kullanılmasını mümkün kıldı.

1990’ları ticari ve endüstriyel uygulamalarla geçiren AR, 2000’lerin başında akıllı telefonların yaygınlaşmasıyla birlikte artırılmış gerçeklik teknolojisi de yeni bir boyut kazandı. 2009 yılında piyasaya sürülen ARToolkit gibi araçlar geliştiricilere mobil cihazlarda AR uygulamaları geliştirme imkânı sundu. 2010’lu yıllar ise yaşanan Pokémon Go çılgınlığı sayesinde tüm dünyanın artırılmış gerçeklik teknolojisini yakından tanımasını ve hatta kullanmasına ortam hazırladı. Anımsayacağınız üzere milyonlarca kullanıcı, gerçek dünyada Pokémon yakalamak için AR teknolojisini kullandı ve yapım, AR’ın, eğlence ve oyunlar üzerindeki potansiyelini gözler önüne serdi.

Bu noktadan sonra Apple Vision Pro için küçük bir hazırlamamız başlatmamız uygun olacaktır. Geçen yılın sonlarında piyasaya çıkan ve yalnızca ABD’den satın alınabilen Apple Vision Pro, hem artırılmış gerçeklik hem de sanal gerçeklik özelliklerini bir araya getiriyor. Apple’ın “mixed reality/karma gerçeklik” vizyonunun bir parçası olarak görülen cihaz kullanıcılara fiziksel ve sanal dünyalar arasında sorunsuz bir geçiş yapma imkânı sunuyor. Şimdilik kısıtlı bir kullanıcı kitlesi tarafından deneyimleniyor olsa da ürünün, ilerleyen dönemde daha da yaygınlaşacağına ve gerek gündelik yaşamda gerekse eğitim ve iş hayatında etkin şekilde değerlendirileceğine kesin gözüyle bakılıyor.

Siz de teknolojinin geldiği noktayı ilk elden deneyimlemeyi hedefliyorsanız, elinizin altında “canavar” gibi bir bilgisayar olmalı. Monster tarafından geliştirilen Markut iş istasyonları, GeForce RTX 3500 ve RTX 5000 serisi ekran kartlarıyla projelerinizi kusursuz şekilde yürütürken eğlenceye yönelik içeriklerden de geri kalmamanızı sağlayan, çok güçlü donanım bileşenleri içeriyor. 

Sıkça Sorulan Sorular

1. Sanal ve arttırılmış gerçeklik nedir?

   • Sanal gerçeklik (VR), kullanıcıları tamamen yapay bir ortama taşıyan, görsel ve işitsel deneyimler sunan bir teknolojidir. Arttırılmış gerçeklik (AR), gerçek dünya manzaralarının üzerine dijital bilgiler veya nesneler ekleyerek zenginleştiren bir teknolojidir.

2. VR ve AR farkı nedir?

   • VR, kullanıcıları tamamen sanal bir dünyaya sokarken, AR gerçek dünyayı dijital verilerle harmanlar. VR, bütünüyle yapay bir çevre oluştururken, AR, mevcut çevreye sanal unsurlar ekler.

3. VR özelliği nedir?

   • VR’ın temel özelliği, kullanıcıları tamamen sanal, üç boyutlu bir dünyaya taşıması ve bu dünyayla etkileşim kurmalarını sağlamasıdır. Bu, başa takılan gözlükler veya özel odalar aracılığıyla gerçekleştirilir.

4. AR özelliği nedir?

   • AR’ın temel özelliği, gerçek dünyaya dijital görüntüler veya bilgiler eklemesi ve bu bilgilerin kullanıcının gerçek dünya algısıyla bütünleşmesidir. Bu teknoloji, akıllı telefonlar ve tabletler gibi cihazlar aracılığıyla kullanılabilir.

5. Sanal gerçeklik türleri nelerdir?

   • Sanal gerçeklik, immersif (dalıcı), yarı-immersif ve non-immersif olmak üzere üç ana türe ayrılır. Immersif VR, kullanıcıyı tamamen sanal bir ortama sokarken, yarı-immersif ve non-immersif VR daha az kapsamlı sanal deneyimler sunar.